Page 24 - فصلنامه فرهنگی-خبری- شماره 1
P. 24
شماره اول :پائیز 1397
را بدعت‌گذاری تلقی نم یکنند و آن را تفسیری متفاوت از سندی در دست نیست كه آیا پرستش هم م یشده یا خیر؟ با بنیاد ایران‌شناسی
دین نم یدانند و در ادامه به جای برخورد شدید با زروان یها عمل ًا از دورة هخامنشی گزارشهایی در دست است كه
پرستش زروان در ایران رایج بوده است .در نوشته‌های
تنها شروع به حذف متون دینی و آثار آنان م یکنند. اوستا نیز به خدایی با نام زروان اشاره شده است .مجموعه
ایشان همچنین تقابل اسلام با این دو فرقه را نیز دو اسناد یونانی یافت شده در آسیای كوچك نیز به پرستش
وجه اعتقادی و فكری بیان م یكند و چنین اظهار می‌دارد: زروان در ایران اشاره دارد .همچنین در این دوره كیش
حكمرانان مسلمان نیز مانند زرتشتی‌های زروانی در میترایی یا مهرپرستی باورهایی از آیین زروانی را در
تقابل با دو فرقة مانوی و مزدكی قرار می‌گیرند .بر این خود ادغام می‌كند و سرانجام متون پهلوی جدید دچار
اساس فرق ههای مذهبی زرتشتی اواخر عصر ساسانی و
شروع دورة اسلامی را می‌توان چنین معرفی کرد :فرقة تفاوت‌هایی م یشود.
كاملترین پژوهش دربارة آیین زروان و زروان‌گرایی
جادوگری ،بدآموز دینی و دین نخبگان. در ایران ،از سوی ِزنر صورت گرفته است .بنابر پژوهشها،
وی در ادامه در توضیح دلایل ادغام آیین زروانی با زروانیت به سه فرقه در ایران تقسیم می‌شده است:
آیین مزدایی چنین بیان م یدارد :آیین زروانی در طول فرقة مادی‌گرای زروانی ،دیدگاه جبرگرایی زروانی و
دوران حیات خود در دورة اسلامی تن به یك‌سری
سازشها با آیین مزدایی ،با وجود اختلافهای اساسی زروان‌گرایی اساطیری.
می‌دهد .افزایش گرویدن ایرانیان به دین اسلام و كاهش ایشان در ادامه اختلاف میان زروانی‌ها و مزدایی‌ها ِی
جمعیت زرتشتی از علتهای اصلی این امر می‌باشد .دكتر دوره‌های بعد -بهدینان -را از دو جنبة اعتقادی و فكری
حسنی همچنین تأثیر اختلافات زروانی و مزدایی را بر بیان می‌كند و این سئوال را پیش می‌کشد كه چرا در عصر
تدوین اوستا در دورة اسلامی چنین بیان می‌كند :در ساسانی مزدكی‌های بدعت‌گذرا ،پیروان آیین زروانی
قرنهای دوم و سوم هجری ،حجم زیادی از متون پهلوی را همانند پیروان آیین مانویت سركوب نمی‌کنند؟
بازنویسی می‌شود؛ چرا كه مسلمانان كتابت دارند .بر این آقای دكتر حسنی در پاسخ به این سئوال ،چند علت را
اساس زرتشتیان شروع به بازنویسی سانسوری متون دینی بیان می‌كند :نفوذ زروانی‌ها در حاكمیت سبب تسلط
خود م یکنند و اوستای سدة اول تا دوم( ،دورة شاپور درازمدت زروانی‌ها بر ایران عصر ساسانی می‌شود.
دوم كه گرایشهای زروانی رایج است) ،سه چهارم آن با (البته با تسلط اسلام این انحصار قدرت شكسته می‌شود)
بن‌مایه‌های زروانی ،حذف می‌شود که احتمال ًا گردآوری همچنین آیین زرتشتی دینی عملگرا و احكام‌محور بوده
اوستای تلفیفی (زروانی -مزدایی) پس از تسلط مسلمانان است .اما آیین زروان كه فقط مكتبی نظری و فكری
بر مبنای حكم قرآن -در مورد مدارا با مردمان اهل كتاب- بوده ،خطری برای مزدكیها نمی‌آفریند .قدمت زیاد این
باور و وجود طرفداران زیاد در ایران نیز از دیگر این
صورت گرفته باشد.
در یك نتیج هگیری كلی م یتوان چنین بیان داشت كه علتها بیان می‌شود.
در باورهای اسلامی ب نمای ههای زروانی نیز وجود دارد بر این اساس ،زروان‌گرایی كه در اصل اندیشه‌ای
و غلبة اسلام و باورهای اسلامی ،تأثیر ناچیزی بر گرایش روشنفكرانه بوده ،هم در خاندان سلطنتی و هم میان عامة
تقدیرگرایانه دارد .اشاره به سرنوشت بیشتر به شكل گنبد مردم رواج داشته است .بنابراین مزدكیها ،آیین زروانی
22
